Vitray’ın başlıca temel olarak beş tekniği vardır.Bunlar Tiffany vitray,Kurşunlu vitray,Boyama vitray,Macunlu vitray ve Mozaik vitraylardır.
TİFFANY VİTRAY: Mücevher ve cam sanat ve tasarımcısı olan Louis Comfort Tiffany (18 şubat 1848 tarihinde New York ‘da doğdu ve 17 ocak 1933 yılında New York’da öldü.) Kendi adını verdiği bu teknik bakır folyolu vitray çeşidi olup, günümüzdeki vitray tekniklerinden en çok tercih edilen vitray çeşididir.
Çok daha ince ayrıntı ve detayların kıvrımları ve dönüşleri için kullanılan ideal bir tekniktir..
Fazla esneme yapmamasından dolayı büyük ebatlı vitrayların yapımındada oldukça uygundur..Ağırlık olarakta kurşunlu vitraydan çok daha hafiflik teşkil eder.
Kullanılacak malzemeler:Tercih edilen camlar,60×40 lehim,bakır folyo,150 watt havya,lehim suyu,ispirtolu kalem,cam elması,cam pensesi,tiffany makası.
Uygulaması:Öncelikle desen tasarımı 1/1 iki adet olarak hazırlanır.Renklerdirme yapılır ve tiffany makası ile şablonların bir adedi kesilir.
Kesilen şablonlar önceden renkleri belirlenen camların üzerine gazlı kalemle çizilir ve camlar cam elmas ile kesilir.
Bakır folyo ile tüm camların etrafı biraz ısıtılıp etraflarına bakır folyo dönülüp,yapıştırılır.
Etrafı bakır folyo ile dönülen camlar kompozisyona göre ikinci şablon içersinde dizilip , folyolanan camların folyo kısımlarına lehim suyu sürülüp,önce vitrayın önü sonrada arkası lehimlenir.
Daha ayrıntılı bilgi sitemizdeki vitray kursu bölümündende bilgi edinebilirsiniz.
KURŞUNLU VİTRAY: Tiffany vitraydan önce kurşunlu vitray tekniği vardı .
Ortaçağ’dan bu yana Avrupa’daki bir çok kilisede tercih edilen bu vitray tekniği daha çok büyük ebat pencere camlarında yapımında kullanılmak üzere düşünülmüştür.
Kullanılacak malzemeler: Oluklu kurşun malzemesi,tercih edilen camlar,60×40 karışındaki lehim(60 kalay-40 kurşun)150watt havya,lehim pastası,vitray kurşun makası,ispirtolu kalem,cam elması, ,kurşun bıçağı.
Uygulaması:Öncelikle desen 1/1 olarak hazırlanıp desen çizilir.Renkler belirlenir ve şablonlar vitray makası ile kesilir.Çıkarılan şablon seçilen cam renkleri doğrultusunda ispirtolu kalemle cam üzerlerine çizilir ve cam elması ile camlar kesilir.
Daha sonra bu camlar ikinci kopyası olan şablonun üzerinde kurşun oluklarına geçirilerek örülür.
Bu arada kurşunlar kurşun bıçağı ile camların durumuna göre fazlalık yaparsa fazlalıklar kurşun bıçağı ile kesilir.
Örüldükten sonra ek yerler önce lehim pasta sürüldükten sonra 60×40 lehimle 150 watt havya yardımıyla vitrayın önce önü sonra arkası lehimlenir.
BOYAMA VİTRAY:Günümüzde tiffany ve kurşunlu vitraydan sonra en çok tercih edilen vitray tekniğidir.
Bu vitraylara nazaran uygulanması işçilik olarak daha kolay olduğu ve ve daha yapay bir görüntü verdiği için yalancı vitray yada imitasyon vitray da denilinebilir..
En eski vitray boyama çalışması 9-10 yy.da yapılan Almanya’daki Lorsch kilise’sinde mevcuttur.
Bu tekniğin en güzel dünyaca örneklerinin başında sayılacak olan St Jans kilise’sindeki yapılan (16 yy.) ve Delft kilisende (20 yy.) olduğu kaynaklarda yazılmıştır.
Diğer vitray çeşitlerinden farkı tek parça cam üzerine yapılmasıdır.Uygulamacılar, kendilerine özgü tarzlarına göre uygulama farklılığı gösterir.
En çok transparan yada mat cam boyası ile yapılan boyama vitray tercih edilir.
Kullanılacak malzemeler:1/1 ölçüsündeki mat cam,cam boyası,siyah kontür boyası ve 2-3 nolu fırçalar.
Uygulaması : Öncelikle seçilen desen 1/1 olarak hazırlanır.Aynı şekilde uygulanacak matlı camda, aynı ölçüde kesildikten sonra desenin altına matlı cam, matlı kısmı yukarıda kalacak şekilde üzerine konur.
Siyah kontür kalemi ile desenin dış çizgilerinin üzerinden dikkatlice kontürle geçilir.Kontür kurama süresi ortalama 1-1,5 saatten sonra, belirlenen renklerdeki cam boyalarını desenin durumuna göre seçilen fırça ile dalga ve fırça izi yapmayacak şekilde önceki yapılan kontür boyasının üzerinden dışarı taşmayacak şekilde desenin içerindeki alanları boyamak süretiyle uygulanır.
Cam boyasında kendi halinde oda ortamında kuruma süresi yaklaşık 2-3 saattir.Boyanın daha çok kalıcılığı sağlanması istenirse isteğe göre 360 c ‘de özel fırınlarda pişirilebilinir.
Boyama vitrayın diğer çeşidi ise vitray boyası yerine fuxy cam vitray boyası ve leitz ‘dir.(şeffaf dosya).
Uygulaması:Eskiz 1/1 olarak çizilip, renklendirilir.
Çizilen eskizin üzerine leitz yerleştirilir. Kontür kalemi ile eskizin üzerinden geçilir Kuruması 4-5 saat kuruduktan sonra eskiz leitz üzerinden çıkartılır.
İstenilen yere yapıştırılır.işlem tamamlanmış olur.
MACUNLU VİTRAY:Bu vitray tekniğini diğer tekniklerden ayıran farkı camların arasındaki boşluğu derz dolgularla doldurulmasıdır.
Kullanılacak malzemeler: İstenilen camlar , bir adet şeffaf fon camı, aynı ebatta iki adet desen şablon,şeffaf silikon,ispirtolu kalem ,cam elması,vitray makası,derz dolgu, renklendirici toz boya.
Uygulama şekli:Önce desen 1/1 ölçüye göre hazırlanır .
Daha sonra renklendirilir. İkinci bir desen ayrıca yedekte tutulur ve diğer şablon vitray makası ile kesilir.
Kesilen şablonları seçilen camların üzerine ispirtolu kalemle çizildikten sonra camlar cam elması ile kesilir.Kesilen camlar şeffaf camın üzerine yedekte tutulan şablonun üzerine camların duruş şekline göre şeffaf silikon ile yapıştırılır.
Ek bilgi olarak eskilerde silikon olmadığı zaman vernik yardımı ile bu işlem yapılırdı.
Günümüzde ise şeffaf silikon bu işe daha elverişlilik göstermiştir.
Yapıştırma işinden sonra aradan bir gün geçmesi gerekir.Daha sonra bütün camların araları boş kalacağı için nalburiye malzemesi satan iş yerlerinden beyaz derz dolgu isteğe bağlı olarakta bu derz dolguya renk katmak isteği doğrultusunda istediğiniz rengi kullanabilir derz dolguyu renklendirebilirsiniz
.Bu dolguyu bir sünger yardımı ile açık kalan bütün camların arasındaki kısımlarını doldurduktan sonra kurumaya bırakılırki,bu süre bir gündür.
MOZAİK VİTRAY:Bu teknik macunlu vitraya çok benzer bir tekniktir.Tek farkı araları boş kalan camların birleşen boşlukları doldurulmaz.Yani boş kalır.
Ama ikinci bire bir ölçüdeki şeffaf cam ile tamamlanan vitrayın üzerine kapatılır.Buda mozaik vitrayın açık kalan camların iki cam arasında kalmasını,hem camların el kesmemesini hemde camların her türlü duruma karşı dökülüp,saçılmasını önler.
Kullanılacak malzemeler: İstenilen camlar ,iki adet aynı ebat şeffaf cam, aynı ebatta iki adet desen şablon,şeffaf silikon,ispirtolu kalem ,cam elması,vitray makası…
Uygulama şekli: Önce desen 1/1 ölçüye göre hazırlanır.Daha sonra renklendirilir.Diğer aşama çizilen bir adet desen vitray makası ile kesilir ve belirlenen camların üzerine ispirtolu kalem ile çizildikten sonra cam elması ile şablon ile bire bir ölçüde kesilir.Daha sonra şeffaf camın bir adedi yedek kesilmeyen karton şablonun üzerine konur.
Kesilen camlar bu camın üzerine belirlenen yerlerine şeffaf silikon yardımı ile üzerindeki yapıştırılır.
Bir gün kuruma süresinden sonra mozaik vitray bitmiş olur.Aynı zamanda bu vitray türüne diğer adıda iki cam arasına alındığı için sandviç vitray ve diğer adıyla yapıştırma vitray olarakta tabir edilir.
Ayrıca camları şablona kesip, yapışmasından ziyade diğer yöntemde elde kalan parça çok küçük camlarda var ise bir kumaş içerinde camları çekiçle çok küçük parçaları parça ve toz haline getirene kadar kırıp,bu şekildede serpiştirme olarakta kullanılabilir.
Diğer Vitray ve Cam Teknikleri
Alçı Vitray: Bağlantı elemanı olarak alçının kullanıldığı, cam parçalarının alçıyla birleştirildiği vitray tekniğidir. Türkler pencerelerinin ahengine uygun eğik çizgileri tercih etmişlerdir. Kıvrak bitki ve çiçek motiflerinin yanı sıra yazı v.b elemanları kullanılmıştır. Bu tekniğe alçılı pencere, nakışlı veya alçılı vitray denir.
Türk alçı pencerelerinde kompozisyon iç süslemelerle birlikte nitelendirilirdi. Çünkü Türk binalarının içi aydınlıktı bir ortaçağ katedralindeki gibi içeriden sadece renkli pencere göze batmıyordu, diğer iç süslemelerle birlikte renkli pencereler de görünüyordu. Alçı pencere camlarında boyaya rastlanmaz, yalnızca camın öz rengi kullanılmıştır. Bunlar sonradan boyama olmayıp camın yapımı sırasında renklendirme yapılmış camlardır.
Geleneksel alçı vitray (pencere) yapımında ilk olarak vitrayın renkli kartonu hazırlanır. Özellikle büyük alanlarda taşıyıcı elemanlara dikkat etmek gerekir.
Bütünü meydana getirecek olan parçalar oluşturulur. Bu parçaları tutacak bölmeler gerek pencerelere, gerekse pencere içinde kullanılan biçimlere uygun ve onlarla denge kuracak büyüklükte olmalıdır. Hazırlanan vitray kartonu 1/1 oranında bir kâğıda çizilir, renklendirme gerekmez. Daha sonra parlak yüzlü, dayanıklı ve pencere büyüklüğünü biraz aşan bir tahta altlık hazırlanır. Bu tahta su etkisiyle dönmeyecek cinsten olmalıdır. Altlık yatay olarak konulur bunun üzerine, vitrayın oturacağı yerler çizilir. Çerçeveyi oluşturacak kadranlar çizgiler üzerine çakılır, sonra vitrayın deseni tahta üzerine alçı konturlar iyice belli olacak şekilde çıkartılır. Renkli camlar alçının içine girebilmesi için desende görülen camlardan biraz daha büyük olarak kesilir.
Alçıya verilecek yüksekliğin yarısı kadar yükseklikte çamur (kil) tabakalar hazırlanır. Bu çamur tabakalarından desendeki cam büyüklüğü kadar ikişer parça çıkarılır ve tahta üzerindeki yerlerine konulur, sonrada camlar üzerine yerleştirilir. Cam üzerine ikinci parçalar (kil parçaları) konulur, ya da tahta üzerine sıvama çamurçekilir. Desenin bulunduğu kâğıt, çamur üzerine yatırılır, çizgiler üzerinden sivri uçlu bir kalem veya benzeri bir cisimle gidilerek desen çok ince oyuklar halinde kil üzerine çıkartılır. Daha sonra cam gelecek yerlerin etrafı oyulur ve camlar yerlerine yerleştirilir. Üzerine kil tabakaları konulur. Bu işlemler bittikten sonra çamurların alt ve üst tarafında birçok kanalcıklar ve adacıklar meydana gelmiştir, aynı boşluklar camları da çevrelemektedir. İkinci iş hazırlanan alçının bu kanallara dökülerek doldurulmasından oluşmaktadır.
“Dökme işlemi süratli olmalıdır. İlk dökülenle son dökülen alçılar arasında tabakalaşma olmamalıdır. Gerektiğinde alçının sertleşmesi geciktirilebilir. Alçı dökülmeden önce tahta yüzeyler bezir ile yağlanarak alçının tahtaya yapışması önlenir. Alçı donduktan sonra dik duruma getirilir. Çamurlar temizlenerek camlar meydana çıkarılır. Şayet üst tarafın çamurları yerdeyken çıkarılırsa, kaldırma işlemi daha kolay olur. Çamurları çıkarılan alçı pencerenin motiflerini düzeltmek ve incelemek için keskin, sivri uçlu bir bıçak kullanılır.
Çok ince alçı vitrayların yapılışı daha farklıdır. Camlar iki taraflı alçıya gömülmez. Çünkü bu işlem dantel gibi ince vitraylarda çok güç uygulanır. Hazırlanan şekil yine çamur odacıklarla doldurulur. Geri kalan kanalcıklar birbirleriyle bağlantılı halde olmalıdır. Aksi halde alçı bağlar birbirini tutmazlar. Çamur etrafındaki kanalcıklara alçı dökülür. Alçı dolduktan sonra çamurlar çıkarılır. Camlar boşluklardan biraz büyük kesilir, camların oturacağı yerler cam kalınlığından 1–2 mm derin ve cam boyutlarından 1–2 mm büyük oyulur. Camlar bu oyuklar üzerine oturtulur ve üzerine sıvama alçı çekilir. Sıvama çekilen alçı, camlarla yuvaları arasındaki boşlukları doldurur ve camların alçıya bağlanması sağlanır. Sıvama alçı çekilir çekilmez cam üstleri silinmelidir.
Füzyon Eritme Vitray: Diğer adı ile eritme vitray olan füzyon tekniği, parça şeklindeki olan camların bu tekniğe uygun olan bir fırında doğru olan sıcaklıkta eriyerek,birleşmesi sonucunda ortaya çıkan şekline füzyon vitray tekniği denir.İşin en hassas konusu çok çeşitli vitray camlarının birbirlerini eriyip,kaynaşacapı için kimyalarının birbirlerine uyması gerekmektedir.Aksi halde camlar maalesef kırılma işlemi gerçekleşecek buda doğru sonucu vermeyecektir.
Bu işlem ya camlar fırındayken yada daha sonrada mutlaka kırılabilir.
Yığma Vitray: Uygulaması düşünülen vitray çalışmasının renkli veya renksiz camları aynı genişliklerde kesilir.Ayrı bir yerde ikinci eskizi çizilen tasarının üzerine düz cam koyulur.Bu düz camın üzerine daha önce enleri eşit kesilen camları dik bir şekilde yan yana yapışık bir şekilde çizilen vitray desennine göre dizilir ve bu camlar düz camın üzerine günümüzün teknolojisi olan lazer ışığı ile yada eski klasik yöntem olan renksiz parlak selülozik vernik yardımı ile yapıştırlır. Son işlem ise belki yapıştırma işlemi yapılırken camlarda fazla taşmalar olabilir.Bu camlar kesildikten sonra yine aynı ebatta ikinci bir şeffaf düz camı ile kesilen camların üzerlerine yapıştırılır.Böylece vitray diğer teknik olan mozaik vitray diğer adıyla sandviç vitray gibi iki cam arasında kalmış olur.
Polyester Vitray: Vitray teknikleri arasında pek bilinen ve tercih edilen vitray teknik değildir.Uygulaması önce tasarımın birebir ölçüsü çizilen eskize göre çizilir.Desende bütün renklerin arasında sınır görevini görecek olan kontur çizgiler 2-3mm. kalınlığındaki teller çizilen eskizin şekillerine göre aynı şekilde dışarı çıkmayacak şekilde yerleştirilir.Daha önce hazır eritilerek hazırlanan renkli polyester daha önce tel yardımı ile sınırlandırılan eskisdeki renkli yerlerine dökülür.
Bu aşamada dikkat edilecek husus dökülen her rengin hepsinin aynı terazi ve kalınlıkta olması gerekmektedir.Aksi durumda her renkte girinti ve çıkıntı olacaktır bu da yapılan vitrayın kalitesini düşürecektir. Polyester kuruyup,sertleşmesi süresinden sonra işlem tamamlanmış olur.